Σ Ε Λ Ι Δ Ε Σ Δ Ο Ξ Α Σ
ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1940 - 1941
Υ Ψ Ω Μ Α 7 3 1
(Φωτ. Νομαρχ. Αυτ/ση Τρικάλων)
(Το ύψωμα . . . θρύλος!)
(Αποσπάσματα από την έκδοση «ΧΕΙΜΕΡΙΝΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΙΤΑΛΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΙΣ ΜΑΡΤΙΟΥ» της Δ/ΝΣΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΡΑΤΟΥ του Γ.Ε.Σ. - 1966)
Α Ν Τ Ι Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Υ
«Οι Θερμοπύλες του έπους 1940-41»
«Η εαρινή επίθεση των Ιταλών, γνωστή με την κωδική ονομασία «Primavera», ξέσπασε τις πρωινές ώρες της 9ης Μαρτίου, σε μέτωπο έξι χιλιομέτρων. Την εποπτεύει ο ίδιος ο Μουσολίνι. Έχει μεταβεί στα Τίρανα έχει επιθεωρήσει τις δυνάμεις της γραμμής και τώρα παρακολουθεί τον αγώνα από το προκεχωρημένο παρατηρητήριό του επί του υψώματος «Κομαρίτ». Αντικειμενικός σκοπός η διάρρηξη του μετώπου στον κεντρικό τομέα και η διά μέσου της Κλεισούρας κάθοδος για την κατάληψη των Ιωαννίνων. Στην Αλβανία έχουν συγκεντρωθεί συνολικά 25 μεραρχίες πεζικού, μια τεθωρακισμένη, 20 περίπου τάγματα φασιστών μελανοχιτώνων και 5 τάγματα Αλβανών εθελοντών. Απέναντί τους πέντε μόλις μεραρχίες του Β΄Σώματος Στρατού. Η επίθεση συνεχίζεται με σφοδρότητα έως τις 15-16 Μαρτίου, οπότε και κάμπτεται. Οι φοβεροί «Luppi di Toscana» υποχωρούν ωσάν προβατάκια γάλακτος. Ο Μουσολίνι στις 21 εγκαταλείπει ταραγμένος το μέτωπο. Πανωλεθρία ο απολογισμός: Περί τους 12.000 νεκροί και τραυματίες, 3.000 αιχμάλωτοι. Οι νεκροί αμύντορες 1.200 και 4.000 τραυματίες.
Κορυφαίο γεγονός σ’ αυτή τη σειρά των μαχών η τιτανομαχία στο Ύψωμα 731, στον τομέα ευθύνης της Ιης Μεραρχίας πεζικού. Της μεραρχίας των Θεσσαλών. Η ιστορία της τιμά τα ελληνικά όπλα από το 1897 ακόμη. Το ύψωμα προστατεύει την είσοδο στην κοιλάδα του ποταμού Ντένιτσε, η οποία άγει δια της αμαξιτής οδού στην Κλεισούρα. Οι στρατιώτες μας το ονόμαζαν χαρακτηριστικά «ο Γολγοθάς».
Τη νύχτα της 8ης προς 9η Μαρτίου τη φύλαξη του υψώματος αναλαμβάνει το ΙΙο Τάγμα του 5ου Συντάγματος Πεζικού, υπό τον Βολιώτη ταγματάρχη Κασλά Δημήτριο, αντικαθιστώντας το Ιο Τάγμα. Την προηγουμένη - Ψυχοσάββατο - οι άνδρες παρακολουθούν την υπαίθρια λειτουργία και κοινωνούν. Μέχρι τα μεσάνυχτα είναι όλοι στην κορυφή . . . »
(Δρ Ιάκωβος Ζ. Ακτσόγλου - Εφημ. «ΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ» - 29-10-2000)
Ο Ι Ι Τ Α Λ Ο Ι Ε Π Ι Τ Ι Θ Ε Ν Τ Α Ι
Α΄. Η πρώτη μέρα της επίθεσης
(9 Μαρτίου 1941)
«Η πρωία της 9ης Μαρτίου σημειώνει την έναρξιν της μεγάλης Ιταλικής επιθέσεως. Από της 06.30 ήρχιζε σφοδρότατος βομβαρδισμός υπό του εχθρικού πυροβολικού εφ' ολοκλήρου του μετώπου του Β΄Σώματος Στρατού, ιδίως όμως εις τον τομέα της Ι Μεραρχίας καθ' όλον το βάθος και πλάτος . . .
Χάρτης Δ.Ι.Σ./Γ.Ε.Σ.
Με μεγαλυτέραν πυκνότητα πυρών εβλήθη η περιοχή των υψοδ. 717 (Μπρέγκου Ραπίτ) και 731, ένθα ανεσκάφησαν και ανετράπησαν τα πάντα, αι τηλεφωνικαί επικοινωνίαι διεκόπησαν, ο δε καπνός, ο κονιορτός και αι φλόγες, δεν επέτρεπον την λειτουργίαν των οπτικών. Εις τον βομβαρδισμόν τούτον μετέσχε και η αεροπορία, βάλλουσα κατά των εφεδρειών και των συγκοινωνιών . . . »
1η και 2η επίθεση
«Την 09.30 υπό νέον καταιγιστικόν πυρ, οι Ιταλοί επιτίθενται κατά της περιοχής του υψ. 731 δι' ενός τάγματος, με την βεβαιότητα ότι θα κατελάμβανον τούτο ευκόλως, κατόπιν του επι 2 1/2 ώρας σφοδροτάτου βομβαρδισμού, καθ' ας όλος ο χώρος εκαλύπτετο υπό φλογών και καπνού, τα πάντα δε ειχον ανασκαφεί. Το εν τη λωρίδι ταύτη ΙΙ/5 Τάγμα, υποδέχεται τους επιτιθεμένους δια σφοδρού πυρός με τους διασωθέντας και εκ των χωμάτων ανακύψαντας άνδρας και αμύνεται σθεναρώς των θέσεών του, αποδεκατίζον τους επιτιθεμένους, οίτινες περί την 10.15 αποσύρονται προς την χαράδραν Πρόι Βέλες, 800 μ. βορειοδυτικώς του υψ. 731, ένθα βάλλονται υπό του Ελληνικού πυροβολικού. Αι απώλειαι του Ιταλικού τούτου Τάγματος, ήσαν μέγισται.
Δημήτριος Κασλάς
Το ανατραπέν Τάγμα, διαδέχεται έτερον τοιούτον, όπερ συνεχίζον την επίθεσιν κατορθώνει να καταλάβη τον υψοδ. 717 (500 μ. δυτικώς υψ. 731), αποτελούντα προκεχωρημένον σημείον επί της τοποθεσίας προφυλακών και κατεχόμενον υπό δυνάμεως ουλαμού, έχοντος αποστολήν επιτηρήσεως και περιορισμένης αντιστάσεως. Αντεπίθεσις, εκτοξευθείσα δια δυνάμεως περίπου ουλαμού με επικεφαλής τον Διοικητήν του ΙΙ/5 Τάγματος, Ταγματάρχην Κασλάν Δημήτριον και τον Διοικητην του Ι/5 Τάγματος, Ταγματάρχην Γούλαν Αντώνιον, όπερ είχεν αντικατασταθή από της εσπέρας και ο οποίος παρέμενεν ακόμη επί της τοποθεσίας, επέτυχεν την ανατροπήν των Ιταλών και κατεδίωξε τούτους μέχρι σχεδόν της τοποθεσίας των προφυλακών. Οι επιτεθέντες, υπέστησαν γενικώς μεγάλας απωλείας . . . »
3η επίθεση
«Την 12.00 εκδηλούται νέα επίθεσις των Ιταλών κατά των υψ. 717 και 731 και κατά του υψ. 1060 (Τρεμπεσίνα), με ισχυρόν βομβαρδισμόν των περιοχών Κιάφε Λουζίτ και Μάζιανι, προς κάλυψιν προφανώς των εσωτερικών πλευρών της επιθέσεώς των. Και η μεν κατά της Τρεμπεσίνας επίθεσις αποτυγχάνει, τα επιτεθέντα όμως κατά των υψ. 717 και 731 τμήματα κατορθώνουν να καταλάβουν εκ νέου τον υψ. 717. Αντεπίθεσις προς ανακατάληψιν τούτου δεν εθεωρήθη σκόπιμος, καθ’ όσον ο υψ. 717 απετέλει αρχήθεν προκεχωρημένον σημείον εις την τοποθεσίαν προφυλακών, λίαν εκτεθειμένον εις τα εχθρικά πυρά και δεν προεβλέπετο υπό του σχεδίου αμύνης η ανακατάληψις αυτού . . .»
Το ύψωμα 717, δυτικά του υψ. 731, που δεν πρέπει να συγχέεται με το 717 του Μπρέγκου Ραπίτ. (Φωτ. από το βιβλίο «ΎΨΩΜΑ 731» του Αντ/τήγου ε. α. Γιώργου Τζουβαλά)
4η επίθεση
«Την 14.00 και ενώ τα μέχρι της στιγμής ταύτης πυρά του εχθρού είχον αραιωθεί, εκδηλούται νέα επίθεσις μετά σφοδρού βομβαρδισμού εφ’ ολοκλήρου της ζώνης του υψ. 731, του Μπρέγκου Ραπίτ και του υψ. 709, ήτις αποκρούεται . . .»
5η επίθεση
«Την 16.50 εκδηλούται νέα επίθεσις κατά του υψ. 731 και του Μπρέγκου Ραπίτ διά δύο ταγμάτων, εξ ων έν εν πρώτω κλιμακίω και έν εν δευτέρω κλιμακίω . . .
Η επίθεσις αύτη είχεν αιφνιδιαστικόν χαρακτήρα και ήτο λίαν ισχυρά. Αλλ’ οι από της πρωίας αγωνιζόμενοι εντός κολάσεως πυρός υπερασπισταί των, διατηρούντες πάντοτε ακλονήτως τας θέσεις των, εφαρμόζοντες εύστοχα ισχυρά πυρά και αντεπιτιθέμενοι διά μικρών τμημάτων, διμοιριών και λόχων, επέτυχον την απόκρουσιν και της επιθέσεως ταύτης, απωθήσαντες τα επιτεθέντα τμήματα προς την χαράδρα Πρόι Βίμπες. Εκεί εβλήθησαν ταύτα δραστικώς διά πυρών πυροβολικού και όλμων, σχόντα σοβαρωτάτας απωλείας. Το προ των Ελληνικών γραμμών έδαφος είχε καλυφθεί από σωρούς πτωμάτων . . .
Λίαν παραστατικήν εικόνα του διεξαχθέντος περί το υψ. 731 αγώνος κατά την ημέραν ταύτην παρέχει ο Ακαδημαϊκός Δ. Κόκκινος εν τω ιστορικώ συγγράμματι αυτού, «Οι Πόλεμοι 1940-1941», σελ. 410:
«Το χαρακτηριστικόν της μάχης της ημέρας αυτής ήτο η εναντίον του 731 επίμονος επίθεσις. Πέντε έως εξ έφοδοι ενεργήθησαν εντός της ημέρας κατά του υψώματος τούτου, κατά του οποίου κυρίως έβαλλε και η Ιταλική αεροπορία. Η περί το 731 περιοχή είχε καταστή τοπίον θανάτου, καταστροφής και θανασίμων προσπαθειών. Ενόμιζε κανείς ότι την μάχην είχεν οργανώσει εκατέρωθεν δαιμονικός σκηνοθέτης, διά να δώση την αίσθησιν της φρίκης, του δέους, της αιματοχυσίας και του ηρωισμού. Το Ιταλικόν πυροβολικόν και οι όλμοι ανέσκαπτον ολοένα την επιφάνειαν του υψώματος, έκαναν ν’ αναπηδούν διαρκώς από τούτου πίδακες από καπνόν, φλόγας, χώματα, λίθους και θραύσματα των οβίδων, μέχρι του σημείου ν’ αλλοιώνεται η φυσιογνωμία του εδάφους. Παρείχετο η εντύπωσις ότι επί του φλεγομένου τούτου χώρου τα Ελληνικά τμήματα ή είχον κονιοποηθή ή είχον διαλυθή. Αλλ’ όταν εφόρμα προς κατάληψίν του το Ιταλικόν πεζικόν, αι Ελληνικαί δυνάμεις ανεφαίνοντο με τας κραυγάς «αέρα», που ήσαν σαν να έφθαναν απ’ όλην την Ελλάδα, ενισχυόμεναι από τους ήχους τόσων εκρήξεων και βολών και με τας αντεπιθέσεις των ηνάγκαζον τους Ιταλούς να στρέφωνται προς τα οπίσω και να βάλλωνται φεύγοντες από των νώτων.»
Επίθεση Ιταλών εναντίον του υψ. 731
Η ποιητική αύτη περιγραφή ανταποκρίνεται πλήρως προς την πραγματικότητα, ως την έζησαν οι μετασχόντες μαχηταί και η περαιτέρω εξιστόρησις των γεγονότων θα εμφανίση τους επικούς όντως αγώνας, οίτινες διεξήχθησαν κατά τας επομένας ημέρας επί του θρυλικού τούτου υψώματος, όπερ λυσσωδώς, αλλά και ματαίως, προσεπάθησαν να καταλάβωσιν οι Ιταλοί και επί του οποίου μετά το πέρας του πολέμου ανήγειρον το γενικόν μνημείον των εν Αλβανία πεσόντων στρατευμάτων των».
Β΄. Η δεύτερη μέρα της επίθεσης
(10 Μαρτίου 1941)
6η επίθεση
«Από της 06.45 νέον καταιγιστικόν πυρ καλύπτει την τοποθεσίαν της Μεραρχίας με μεγαλυτέραν πυκνότητα επί του υψ. 1060 και νοτιώτερον (Τρεμπεσίνα), όπερ από της 07.45 επεκτείνεται προς Κιάφε Λουζίτ, υψ. 731 και Μπρέγκου Ραπίτ, με σφοδρότητα υπενθυμίζουσαν τους εναντίον του Βερντέν ιστορικούς βομβαρδισμούς του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Τα πάντα έχουν ανασκαφή και πάλιν, οι ηρωικοί όμως υπερασπισταί παραμένουν ακλόνητοι εις τας θέσεις των εντός των κονιορτοποιημένων χαρακωμάτων, δυσκολευόμενοι και ν’ αναπνεύσωσιν ακόμη από τον καπνόν, τας φλόγας και την σκόνην.
Την 08.50 εκτοξεύεται σφοδρά επίθεσις των Ιταλών διά δυνάμεως τάγματος εναντίον του υψ. 731, την δε 09.10 επεκτείνεται αύτη και εναντίον των υψοδεικτών 717 και 710 (Μπρέγκου Ραπίτ) δια δυνάμεως συντάγματος, με δύο τάγματα εν πρώτω κλιμακίω. Αμφότεραι αι ως άνω επιθέσεις ενεργήθησαν με ισχυράς δυνάμεις και μέσα, με το κέντρον βάρους εις το πρώτον κλιμάκιον, τα δε Ιταλικά τάγματα επέπιπτον κατ’ ακανονίστους συμπαγείς ομάδας εναντίον των ελληνικών θέσεων. Κατόπιν πεισματώδους αγώνος, καθ’ ον εχρησιμοποιήθησαν και χειροβομβίδες και χάρις εις το καταιγιστικόν πυρ των αμυνομένων, η ορμή της επιθέσεως ανακόπτεται οριστικώς από της 09.50 και τα πρώτα επιτιθέμενα τμήματα αρχίζουν υποχωρούντα προς τον υψ. 717 και την χαράδραν Πρόι Βέμπες. Αι απώλειαι των Ιταλών είναι σοβαρόταται, συλληφθένων ενός λοχαγού τραυματίου και τριών οπλιτών. Αλλά και οι αμυνόμενοι υπέστησαν σημαντικάς απωλείας, ιδία δε το ΙΙ/5 Τάγμα, όπερ ενισχύθη δια τμημάτων του Ι/5 Τάγματος . . .»
Ύψωμα 731
7η επίθεση
«Από της 11.15 ήρξατο σημειουμένη κίνησις εχθρικών τμημάτων εκ της περιοχής Μοναστέρο-Σισκούτ προς την αμαξιτήν οδόν Βερατίου- Κλεισούρας με κατεύθυνσιν προς ανατολάς και με προφανή σκοπόν υπερκεράσεως του υψ. 731 από Νότου. Ως εξηκριβώθη βραδύτερον, τα τμήματα ταύτα ανήκον εις το 72ον Σύνταγμα της Μεραρχίας Πούλιε, όπερ εκινείτο κατά μήκος της αμαξιτής οδού με μίαν κατά βάθος διάταξιν, του ενός τάγματος όπισθεν του άλλου. Το επικεφαλής τάγμα, φθάσαν περί την 15.00 εις το ύψος του υψ. 731 εδέχθη καταιγιστικά πυρά όλων των όπλων από τον υψ. 731, Κιάφε Λουζίτ και Τρεμπεσίναν και ανατραπέν διελύθη. Ετέρα προσπάθεια των Ιταλών προς υπερκέρασιν του 731, επαναληφθείσα περί την 18.00, υπέστη την αυτήν τύχην . . .
Την 17.45 οι Ιταλοί ήρχισαν σφοδρόν βομβαρδισμόν εναντίον του υψ. 731 και την 18.00 εξετόξευσαν επίθεσιν διά δυνάμεως τάγματος. Και η επίθεσις όμως αύτη, εβδόμη κατά σειράν, διαρκέσασα περί την μίαν ώραν, αποκρούεται διά των καλώς προσηρμοσμένων ισχυρών πυρών πεζικού και πυροβολικού των αμυνομένων και τα επιτεθέντα τμήματα υποχωρούν προς Μοναστέρο . . .
Το Β΄Σώμα Στρατού, αναγνωρίζον την λαμπράν δράσιν της Ι Μεραρχίας κατά τον διήμερον αγώνα, εκοινοποίησε την 10ην Μαρτίου την κατωτέρω συγχαρητήριον διαταγήν:
«Πολεμιστάς Ι Μεραρχίας
Προ του ακαμάτου ηρωισμού σας εθραύσθησαν από της χθες άπασαι αι απεγνωσμέναι εχθρικαί προσπάθειαι. Προ των χαλυβδίνων γραμμών σας συνετρίβησαν κατά το διήμερον χρονικόν διάστημα τρεις νωπαί μεραρχίαι. Είμαι υπερήφανος διότι ηγούμαι τοιούτων ηρώων. Η πατρίς σεμνύεται δι αυτούς. Η παρούσα να φθάση μέχρι του τελευταίου οπλίτου της Μεραρχίας.
Υποστράτηγος Γ. Μπάκος»
Γ΄. Η τρίτη μέρα της επίθεσης
(11 Μαρτίου 1941)
8η επίθεση
«Εις τον τομέα της Ι Μεραρχίας επετέθησαν ούτοι αιφνιδιαστικώς την 04.30 δι’ ενός τάγματος κατά των νοτίων κλιτύων του υψ. 731. Οι αμυνόμενοι, γρηγορούντες, υπεδέχθησαν την επίθεσιν δι’ ισχυρών πυρών και αμέσου αντεπιθέσεως, με αποτέλεσμα την διάλυσιν του επιτεθέντος τάγματος και την σύλληψιν μεταξύ άλλων και του διοικητού του. Επηκολούθησε σφοδρός και παρατεταμένος βομβαρδισμός των υψ. 731 και Μπρέγκου Ραπίτ. Εκ παραλλήλου, η από της προηγουμένης σημειωθείσα υπερκερωτική κίνησις των Ιταλών διά της χαράδρας Πρόι Μαθ, ήτις είχεν ανασταλή εις το ύψος του 731, εξεδηλώθη εντονωτέρα προς την κατεύθυνσιν Χάνι Βινοκάζιτ, εν συνδυασμώ μετά της κινήσεως του κατά μήκος της αμαξιτής οδού δρώντος 72ου Συντάγματος της Μεραρχίας Πούλιε. Επωφελούμενοι της νυκτός, οι Ιταλοί προώθησαν εντός της χαράδρας Πρόι Μαθ δύο τάγματα Μελανοχιτώνων, με την πρόθεσιν υπερκεράσεως του υψ. 731, νοτιώτερον της περιοχής του Σπι Καμαράτε, ή και καταλήψεως των ανατολικών κρασπέδων του Κιάφε Λουζίτ, ένθα η διάταξις του Ελληνικού πεδινού πυροβολικού του τομέως.
Εξαιρετικώς πυκνή ομίχλη επεκράτει εις την περιοχήν ταύτην την πρωίαν της 11ης Μαρτίου. Παρά ταύτα, η κίνησις των ως άνω Ιταλικών τμημάτων, άτινα εισέδυον εις το εσωτερικόν της τοποθεσίας, εγένετο εγκαίρως αντιληπτή υπό των τμημάτων του εντός της χαράδρας ταύτης τεταγμένου αντιαρματικού Ελληνικού πυροβολικού και η Διοίκησις υποτομέως έλαβε τα κατάλληλα μέτρα διά την παγίδευσιν των προχωρούντων Ιταλών, κινητοποιήσασα όλα τα εφεδρικά της τμήματα.
Ύψωμα 731
Την 09.45 ο μέχρι της στιγμής εκείνης συνεχιζόμενος βομβαρδισμός ενετάθη, ιδία επί του υψ. 731, του Κιάφε Λουζίτ και της Τρεμπεσίνας, την δε 10.45 οι Ιταλοί εξαπέλυσαν νέαν ισχυράν επίθεσιν κατά του υψ. 731, υποστηρίξαντες ταύτην διά καταιγισμού πυροβολικού. Ο αγών συνεχίσθη μετά μεγίστης σκληρότητος, επεκταθείς και επί του Μπρέγκου Ραπίτ, των υψ. 717 και 709, ενώ το Κιάφε Λουζίτ και ο υψ. 1060 εβομβαρδίζοντο σφοδρώς και σχεδόν αδιακόπως. Η μάχη αυτή διαρκέσασα μέχρι της 13.00, έσχεν ως αποτέλεσμα την μετά μεγάλων απωλειών απώθησιν των Ιταλών, ων τα επιτεθέντα τμήματα, διαλυθέντα ετράπησαν εις φυγήν . . .
Η δια της χαράδρας Πρόι Μαθ κινουμένη προς υπερκέρασιν του υψ. 731 Ιταλική φάλαγξ, προστατευομένη υπό της ομίχλης, αλλά και κινουμένη μετά δυσκολίας, λόγω των παρενοχλητικών πυρών των εκατέρωθεν ταύτης Ελληνικών τμημάτων, εδημιούργησε θύλακα, η κεφαλή του οποίου είχε φθάσει περί την 09.00 εις απόστασιν 300 περίπου μέτρων από του αντιαρματικού ουλαμού, του τεταγμένου επί της αμαξιτής οδού νοτίως του Σπι Καμαράτε. Η φάλαγξ αύτη αφέθη σκοπίμως να διεισδύση μέχρι του σημείου τούτου. Αι κινήσεις της παρηκολουθούντο, κατόπιν διαταγής του Σωματάρχου, προσωπικώς υπό του Επιτελάρχου του, όστις έδιδεν αναλόγους οδηγίας δια την κύκλωσιν αυτής. Τα Ελληνικά τμήματα, τα κινούμενα προς αποκοπήν των διεισδυσάντων Ιταλικών τμημάτων, ήρχοντο εις επαφήν την στιγμήν εκείνην με τα τελευταία ταύτα, εξ ων άλλα μεν ανθίσταντο, άλλα δε παρεδίδοντο. Περί την 10.00 το πυρ εγενικεύετο προς όλας τας κατευθύνσεις, με κίνδυνον να βληθώσι μεταξύ των τα φίλια τμήματα, λόγω της πυκνής ομίχλης και της διασποράς και διαλύσεως των Ιταλικών τμημάτων, άτινα απολέσαντα την συνοχήν των διεσκορπίσθησαν εντός της χαράδρας καθ’ ομάδας, βαλλόμενα πανταχόθεν και προστρέχοντα αλλόφρονα από ενός χώρου εις έτερον. Η σύγχυσις έφθασεν εις το κατακόρυφον, όταν ο αντιαρματικός ουλαμός πεδινού πυροβολικού των 75 ήρχισε να βάλη κατά μήκος της χαράδρας, επιτείνων τον πανικόν και προκαλών πανδαιμόνιον αλλαλαγμών και οιμωγών των εντός της χαράδρας αποδεκατιζομένων. Το πυρ συνεχίσθη εν όσω εκ της χαράδρας έβαλλον μεμονωμένοι Ιταλοί και κατέπαυσε περί την μεσημβρίαν, ότε τα Ιταλικά τμήματα ύψωσαν μανδήλια καθ’ όλον το μήκος της χαράδρας και με τας χείρας υψηλά παρεδίδοντο άοπλα. Η εκκαθάρισις της χαράδρας απέδωσε 501 αιχμαλώτους, εξ ων 20 αξιωματικοί, μεταξύ των οποίων τρεις ταγματάρχαι. Κατεμετρήθησαν άνω των 250 πτωμάτων και περισυνελλέγη σημαντικόν πολεμικόν υλικόν . . .
Ύψωμα 731
Ο θρίαμβος των Ελληνικών όπλων εις τον νευραλγικόν τομέα της Ι Μεραρχίας κατά την τρίτην ημέραν της επιθέσεως υπήρξε πλήρης, αναπτερώσας το ηθικόν των από διημέρου εντός των φλογών ζώντων και μαχομένων τμημάτων της, προς α απηύθυνεν αύτη ενθουσιώδη ημερησίαν διαταγήν, ην επηκολούθησεν ομοία του Β΄Σώματος Στρατού».
Δ΄. Η τέταρτη μέρα της επίθεσης
(12 Μαρτίου 1941)
9η επίθεση
«Εις τον τομέα της Ι Μεραρχίας οι Ιταλοί επετέθησαν την 00.45 διά δύο ταγμάτων κατά του υψ. 731, του Μπρέγκου Ραπίτ και των υψ. 709 και 710, υποστηριζομένων υπό σφοδροτάτου βομβαρδισμού, επεκταθέντος και επί του Κιάφε Λουζίτ. Η επίθεσις, εκτοξευθείσα αιφνιδιαστικώς και δι’ ανεπάφων τμημάτων της νεοεισελθούσης εις τον αγώνα Μεραρχίας Μπάρι, υπήρξε σφοδροτάτη, γενομένη δεκτή διά πυκνών πυρών των γρηγορούντων Ελληνικών τμημάτων. Κατόπιν αγώνος διεξαχθέντος εν μέρει εκ του συστάδην διά χειροβομβίδων και δι’ αμέσων αντεπιθέσεων, οι επιτιθέμενοι απεκρούσθησαν οριστικώς την 02.10, υποχωρήσαντες προς το υψ. 717 και το Μοναστέρο, βαλλόμενοι υπό του πυροβολικού και υποστάντες σοβαράς απωλείας».
11η επίθεση
«Την 05.30 οι Ιταλοί επετέθησαν εκ νέου αιφνιδιαστικώς, άνευ προπαρασκευής πυροβολικού, διά νέων τμημάτων της Μεραρχίας Μπάρι, υπερβάντων τα επιτεθέντα την 00.45 τοιαύτα. Η επίθεσις, ενδεκάτη κατά σειράν, εξετείνετο από του υψ. 1060 μέχρι του Μπρέγκου Ραπίτ και των υψ. 709 και 710 . . . Και προ μεν των υψ. 1060 και Κιάφε Λουζίτ, μέχρι της αμαξιτής οδού, οι επιτιθέμενοι καθηλώθησαν αμέσως διά πυρών πυροβολικού και πεζικού, εις το λοιπόν όμως τμήμα του μετώπου διεξήχθη σφοδρός αγών, καταλήξας εις εκ του συστάδην τοιούτον διά χειροβομβίδων και διαρκέσας μέχρι της 06.45, καθ’ ην οι επιτιθέμενοι απεκρούσθησαν οριστικώς, εγκαταλείψαντες και τινας αιχμαλώτους. Η δράσις του Ιταλικού πυροβολικού κατά την διάρκειαν της επιθέσεως και μετ’ αυτήν, υπήρξεν άνευ προηγουμένου . . .
Η τετάρτη ημέρα της επιθέσεως έληγεν ούτω με την απόλυτον και πάλιν διατήρησιν των θέσεων των αμυνομένων και πλήρη αποτυχίαν των προσπαθειών των Ιταλών».
Ύψωμα 731
Ε΄. Η πέμπτη μέρα της επίθεσης
(13 Μαρτίου 1941)
12η επίθεση
«Μέχρι της 13.30 το μέτωπον της Ι Μεραρχίας παρουσίαζεν την προτέραν συνήθη δράσιν. Κατά την διάρκειαν της νυκτός της 12/13, το 5ον Σύνταγμα είχεν αντικατασταθή . . . υπό του 19ου Συντάγματος. Από της ως άνω ώρας εξεδηλώθη σφοδρός βομβαρδισμός υπό των Ιταλών εφ’ ολοκλήρου της τοποθεσίας της Μεραρχίας, τόσον επί των κατεχομένων γραμμών, όσον και των μετόπισθεν. Την 15.30 οι Ιταλοί εξετόξευσαν επίθεσιν εφ’ ολοκλήρου του μετώπου του δεξιού υποτομέως (19ου Συντάγματος), υποστηριχθείσαν υπό σφοδροτάτου βομβαρδισμού, μεταφερθέντος κατόπιν εις το εσωτερικόν της τοποθεσίας, εις τας θέσεις των εφεδρειών και επεκταθέντος εις το αριστερόν προς Κιάφε Λουζίτ και υψ. 1060, ενώ συγχρόνως 31 αεροπλάνα διώξεως συνοδεύοντα 4-5 πεντάδας βομβαρδιστικών, περιίπταντο του τομέως από της 14.00 μέχρι της 17.00, βομβαρδίζοντα και πολυβολούντα συνεχώς τας γραμμάς μάχης, τας θέσεις του πυροβολικού και τας εφεδρείας. Εις συναφθείσαν αερομαχίαν, κατερρίφθησαν δύο Ιταλικά και εν Βρεταννικόν αεροπλάνα, δύο δε Ιταλικά κατερρίφθησαν υπό του αντιαεροπορικού πυροβολικού, εξ ων το εν επί της Τρεμπεσίνας.
Ύψωμα 731
Η επιτεθείσα δύναμις, ανήκουσα εις την Μεραρχίαν Μπάρι, ανήρχετο εις δύο τάγματα, έν εν πρώτω κλιμακίω εναντίον του υψ. 731 και δύο τάγματα εναντίον του υψ. 717 (Μπρέγκου Ραπίτ), κινουμένη με πυκνούς και λίαν τρωτούς σχηματισμούς, προχωρούντας κατ’ αλλεπάλληλα κύματα. Ο αγών υπήρξε πεισματώδης. Τα πυρά των αμυνομένων απεδεκάτιζον τας τάξεις των Ιταλών, οσάκις δε τα τμήματα αυτών επλησίαζον τας Ελληνικάς αμυντικάς θέσεις, ορμητικαί άμεσοι αντεπιθέσεις διά τμημάτων εξορμούντων εκ των χαρακωμάτων των, έφερον κατ΄επανάληψιν τον αγώνα εις ακάλυπτον έδαφος μέχρι πάλης σώματος προς σώμα μεταξύ θαρραλέων ομάδων. Η χειροβομβίς και η λόγχη έπαιζον πρωτεύοντα ρόλον εις την φάσιν ταύτην του αγώνος, όστις διήρκεσε μέχρι της 16.05, ότε οι επιτιθέντες ανετράπησαν οριστικώς, καταδιωχθέντες μέχρι των βάσεων εξορμήσεώς των, αποδεκατιζόμενοι υπό των πυρών του πυροβολικού. Αι απώλειαι των Ιταλών υπήρξαν σοβαραί, αλλά και τα Ελληνικά τμήματα επλήρωσαν βαρύν τον φόρον του αίματος. Ο βομβαρδισμός υπό του Ιταλικού πυροβολικού των Ελληνικών γραμμών επανήρχισεν έντονος μετά την ανατροπήν των επιτιθεμένων τμημάτων, διαρκέσας μέχρι της 17.00, αφ’ ης επεκράτησεν απόλυτος ηρεμία εν τω υποτομεί».
13η επίθεση
«Την 18.00 οι Ιταλοί εξετόξευσαν νέαν επίθεσιν, δεκάτην τρίτην κατά σειράν, εναντίον του υψ. 731 διά δυνάμεως τάγματος, άνευ προπαρασκευής πυροβολικού, αποκρουσθείσαν περί την 19.00 . . .
Ούτως η πέμπτη ημέρα της επιθέσεως ετερματίζετο άνευ ουδενός κέρδους διά τους Ιταλούς, παρά τας προτροπάς και τας αγωνιώδεις εκκλήσεις του Μουσολίνι, παρά την ομαδικήν δράσιν της αεροπορίας των και τους τρομακτικούς καταιγισμούς του πυροβολικού των. Οι Έλληνες υπερασπισταί του υψ. 731 και του Μπρέγκου Ραπίτ εστάθησαν και πάλιν ως βράχοι ακλόνητοι, επί των οποίων εθραύσθησαν όλαι αι προσπάθειαι των επιτιθεμένων».
ΣΤ΄. Η έκτη μέρα της επίθεσης
(14 Μαρτίου 1941)
14η επίθεση
«Την 06.15 ήρχισεν έντονος και καταιγιστικός βομβαρδισμός υπό του Ιταλικού πυροβολικού εφ’ ολοκλήρου της τοποθεσίας του δεξιού υποτομέως και του εσωτερικού της ζώνης της Μεραρχίας, διαρκέσας άνευ διακοπής μέχρι της 10.00 περίπου καθ’ ην οι Ιταλοί εξαπέλυσαν ισχυροτάτην επίθεσιν κατά του υψ. 731 και ασθενεστέραν τοιαύτην κατά του Μπρέγκου Ραπίτ με επέκτασιν αργότερον και προς Κιάφε Λουζίτ . . . Κατόπιν αγώνος διαρκέσαντος μέχρι της 12.30, οι επιτεθέντες απεκρούσθησαν με καταφανώς σοβαράς απωλείας και ο βομβαρδισμός των Ελληνικών γραμμών επανελήφθη, διαρκέσας μέχρι της 13.00».
Ύψωμα 731
15η επίθεση
«Ο βομβαρδισμός επανήρχισεν την 14.00, την δε 15.00 εξεδηλώθη νέα επίθεσις, δεκάτη πέμπτη κατά σειράν, εναντίον του υψ. 731 και του Μπρέγκου Ραπίτ τη συμμετοχή και της αεροπορίας, επεκταθέντων των βομβαρδισμών και επί της περιοχής Κιάφε Λουζίτ και υψ. 1060 επί της Τρεμπεσίνας. Ο αγών διεξήχθη σκληρότατος μέχρι της 17.00 με εναλλασσόμενες φάσεις. Οι Ιταλοί έθεσαν πόδα επί του δυτικού υψ. 717 και άπαξ επί των πρώτων γραμμών του υψ. 731, ανατραπέντες δι’ αντεπιθέσεων και εγκαταλείψαντες σημαντικόν αριθμόν αυτομάτων όπλων και ολμιδίων και τινας αιχμαλώτους».
16η επίθεση
«Την 18.00 οι Ιταλοί εξετόξευσαν νέαν αιφνιδιαστικήν επίθεσιν, δεκάτην έκτην κατά σειράν, άνευ προπαρασκευής πυροβολικού κατά του υψ. 731 μετά ταυτοχρόνου σφοδρού βομβαρδισμού του Μπρέγκου Ραπίτ, Σπι Καμαράτε, Μπαλαμπάν και Χάνι Βινοκάζιτ. Τα επιτεθέντα τμήματα, υπολογισθέντα εις τάγμα, απεκρούσθησαν τελικώς περί την 19.30 προς την βάσιν εξορμήσεώς των, βαλλόμενα σφοδρώς υπό του Ελληνικού πυροβολικού και εγκαταλείψαντα αιχμαλώτους τινάς . . .
Η έντασις των βομβαρδισμών, τόσον κατά την διαρρεύσασαν, όσον και τας προηγηθείσας ημέρας εις τον δεξιόν υποτομέα, ήτο τοιαύτη, ώστε το μεν δάσος, όπερ εκάλυπτε το ύψωμα 731 να εκριζωθή, ως αν είχε συστηματικώς υλοτομηθή το δε δυτικόν ύψωμα 717 να ανασκαφή και ισοπεδωθή πλήρως, συντελούσης της χωματώδους αυτού συστάσεως».
Ύψωμα 731
Ζ΄. Η έβδομη μέρα της επίθεσης
(15 Μαρτίου 1941)
17η επίθεση
«Την 20.00 οι Ιταλοί εξεδήλωσαν αιφνιδιαστικήν επίθεσιν κατά του υψ. 731 διά δυνάμεως τάγματος, άνευ προπαρασκευής πυροβολικού. Αύτη, υποστηριχθείσα διά σφοδρού πυρός πυροβολικού, ούτινος η δράσις επεξετάθη επί του Μπρέγκου Ραπίτ, της Τρεμπεσίνας και του Κιάφε Λουζίτ, απεκρούσθη περί την 21.00 διά χειροβομβίδων και αντεπιθέσεως μετά σημαντικών απωλειών, συλληφθέντων και 6 αιχμαλώτων».
Η΄. Οι τελευταίες επιθέσεις
18η επίθεση
(19 Μαρτίου 1941)
«Την 06.30 εξαπέλυσαν ούτοι σφοδρότατον βομβαρδισμόν κατά του υψ. 731, επεκταθέντα βραδύτερον με μικροτέραν πυκνότητα επί του λοιπού μετώπου και ιδία επί του Κιάφε Λουζίτ και της Τρεμπεσίνας.
Ευθύς αμέσως εξετόξευσαν επίθεσιν κατά του εν λόγω υψώματος εκ της κατευθύνσεως του Μοναστέρο, καθ’ ην εχρησιμοποιήθησαν τέσσαρα ελαφρά άρματα μάχης, κινηθέντα επί της καρροποιήτου Μοναστέρο-υψ. 717 και εκείθεν κατά μήκος της κορυφογραμμής. Ταύτα ηκολούθει λόχος πεζικού, όστις επωφελούμενος του καταιγιστικού βομβαρδισμού, κατώρθωσε να πλησιάσει τας νοτίας αντηρίδας του υψ. 731, κυκλωθείς όμως υπό αντεπιτεθέντων τμημάτων του ΙΙΙ/19 Τάγματος, απωθήθη περί την 07.40, αποδεκατισθείς και εγκαταλείψας επί του πεδίου της μάχης άνω των 100 νεκρών και τινας αιχμαλώτους. Εκ των μετασχόντων της επιθέσεως αρμάτων, δύο κατεστράφησαν υπό του πυροβολικού, κατακρημνισθέντα εις την χαράδρα Πρόι Μαθ, έτερον περέμεινεν ακίνητον εις τον υψ. 717, προφανώς αχρηστευθέν, φονευθέντος του πληρώματός του ως εξηκριβώθη βραδύτερον και το τέταρτον ετράπη προς την βάσιν εξορμήσεώς του διαφυγόν.
Το ύψωμα 731 από δορυφόρο
(Κλικ εδώ για σύνδεση με τους χάρτες της Google: https://goo.gl/maps/cvxo5)
Την απόκρουσιν της επιθέσεως επηκολούθησε βομβαρδισμός εφ’ ολοκλήρου του μετώπου μέχρι της 09.45, αραιωθείς μετέπειτα, ίνα παύση εξ ολοκλήρου από της 11.00. Εκ του σφοδροτάτου βομβαρδισμού, άπαντα τα επί του 731 έργα οργανώσεως του εδάφους, ισοπεδώθησαν».
« T e r r i b i l e ! »
«Την 09.30 της 22ας Μαρτίου παρουσιάσθη εις τας Ελληνικάς γραμμάς προ του υψ. 731 ομάς Ιταλών κηρύκων, αποτελουμένη εκ τριών στρατιωτικών ιερέων και μικρού αριθμού τραυματιοφορέων. Ούτοι εζήτουν εκεχειρίαν 4-6 ωρών προς ενταφιασμόν των νεκρών, αναφέραντες ότι ο διοικητής της Μεραρχίας Μπάρι διέταξεν αυτοβούλως την διακοπήν του πυρός και παρεκάλει όπως τα έναντί του Ελληνικά τμήματα πράξωσι το ίδιον. Η Ι Μεραρχία διέταξε την διακοπήν του πυρός και ούτω το μέτωπον παρουσίαζεν απόλυτον ηρεμίαν.
Κατόπιν συνεννοήσεως της Μεραρχίας μετά των προϊσταμένων αρχών, καθώρισεν αύτη τους όρους υφ’ ους θα συνήπτετο η ολιγόωρος ανακωχή, κοινοποιήσασα τούτους περί την 16.00 εις το 19ον Σύνταγμα Πεζικού, όπερ κατείχε τον εν λόγω τομέα. Οι όροι ούτοι περιελάμβανον τους εξής περιορισμούς:
Όρυγμα στο ύψωμα 731 (Φωτ. Νομαρχ. Αυτ/ση Τρικάλων)
1. Η κατάπαυσις του πυρός ώφειλε να επεκταθή και εις την αεροπορίαν, ήτις δεν έπρεπε να ενεργήση πτήσεις άνωθεν των Ελληνικών γραμμών.
2. Αύτη θα ήτο τετραώρου διαρκείας, εκτεινομένη εφ’ όλου του μετώπου της Μεραρχίας και θα ήρχιζεν από της πρωίας της επομένης.
3. Εις το συνταχθησόμενον πρωτόκολλον θα έδει ν’ αναγράφεται ρητώς ότι η ανακωχή εζητήθη από τους Ιταλούς και ότι ηδύνατο να επεκταθή και εις άλλους τομείς του μετώπου, εάν εζητείτο τούτο παρ’ αυτών.
τμημάτων, παρισταμένων κατ’ αυτήν αόπλων αντιπροσώπων των Ιταλών εκ του υγειονομικού προσωπικού των.
4. Η περισυλλογή και ταφή των νεκρών από του υψ. 717 και ανατολικώς και μέχρι της χαράδρας Πρόι Μαθ προς Νότον, θα εγίνετο υπό Ελληνικών
5. Η έναρξις της ανακωχής θα ανηγγέλετο εκατέρωθεν διά σαλπισμάτων, ηχούντων το σάλπισμα «παύσατε πυρ» και η λήξις διά του αυτού μέσου με το σάλπισμα «αρχίσατε πυρ».
6. Τα ανωτέρω θα περιελαμβάνοντο εις πρωτόκολλον συντασσόμενον εις διπλούν, υπογραφόμενον παρ’ ανωτέρου αξιωματικού εξ εκάστου των αντιπάλων.
Αντιπρόσωπος εκ μέρους της Μεραρχίας ωρίσθη ο Διοικητής του Ι/67 Τάγματος, εγκαταστημένου εις Σπι Καμαράτε, ως εφεδρεία του 19ου Συντάγματος, όπερ ημύνετο του 731, σημείον δε συναντήσεως ωρίσθη ο υψ. 717, ευρισκόμενος μεταξύ των Ελληνικών και των Ιταλικών γραμμών. Οι ανωτέρω όροι, καταχωρηθέντες εις πρακτικόν, υπογραφέν υπό του Διοικητού του ΙΙΙ/19 Τάγματος και του αρχαιοτέρου Ιταλού στρατιωτικού ιερέως, απεστάλησαν περί την 17.00 εις τας Ιταλικάς γραμμάς διά των Ιταλών κηρύκων και ενός Έλληνος υπολοχαγού, ενώ ο επικεφαλής των κηρύκων ιερεύς παρέμεινεν εις τον Σ.Δ. του ΙΙΙ/19 Τάγματος, μεταβάς βραδύτερον μετά του ορισθέντος Έλληνος αντιπροσώπου εις το καθορισθέν σημείον συναντήσεως.
Ύψωμα 731 (Φωτ. Νομαρχ. Αυτ/ση Τρικάλων)
Ο αποσταλείς υπολοχαγός επανήλθεν εκ των Ιταλικών γραμμών περί την 22.00 και ανέφερεν ότι οι προταθέντες όροι δεν εγένοντο αποδεκτοί υπό των Ιταλών και ότι αι εχθροπραξίαι θα επανήρχιζον την 23.00 όπερ και εγένετο. Ο υπολοχαγός, οδηγηθείς με ανοικτούς οφθαλμούς εις τα μετόπισθεν των Ιταλικών γραμμών, έσχε την ευκαιρίαν να σημειώσει τας θέσεις των καταυλισμών και Σ.Δ., παρασχών πληροφορίας εις το πυροβολικόν της ΧV Μεραρχίας, όπερ έβαλεν επιτυχώς ταύτας δια δύο μοιρών.
Εις τον ορισθέντα ως αντιπρόσωπον δια την υπογραφήν του πρωτοκόλλου εκεχειρίας Διοικητήν του Ι/67 Τάγματος, εδόθη η ευκαιρία να διατρέξη το προ του 731 έδαφος μέχρι του προς δυσμάς υψομ. 717, μήκους 500 περίπου μέτρων και να αντιληφθή ιδίοις όμμασι την τρομακτικήν φθοράν ην είχον υποστή οι Ιταλοί κατά τας εναντίον του 731 επιθέσεις των. Ούτος, εις σχετικήν έκθεσίν του, αναφέρει ότι, καίτοι είχεν ήδη αντικρύσει εικόνας ανθρωποσφαγής εις τα πεδία μαχών εν Μακεδονία και Μικρά Ασία, εν τούτοις το μακάβριον και φρικιαστικόν θέαμα, όπερ αντίκρυσεν εις τον μεταξύ του 731 και του 717 χώρον, υπερέβαινε τας δυνατότητας της φαντασίας του. Όλη σχεδόν η ορατή κατά μήκος της μεταξύ των δύο υψωμάτων κορυφογραμμής ζώνη, πλάτους 150 περίπου μέτρων, ήτο κακαλυμμένη δια πτωμάτων εγκατεσπαρμένων κατά σωρούς, μεταξύ των οποίων, ως διακοσμητικόν συμπλήρωμα, προέβαλλον αποκεκομμένα μέλη κατατεμαχισθέντων μαχητών. Η μακάβριος εντύπωσις εκορυφούτο δια της θέας θανασίμου εναγκαλισμού αντιπάλων, εξ ών ουκ ολίγοι από της Ελληνικής πλευράς. Ανάλογον εικόνα θα παρουσίαζον ασφαλώς και αι εκατέρωθεν της κορυφογραμμής προς τας χαράδρας Πρόι Μαθ και Πρόι Βέλες κατερχόμεναι κλιτείς.
Σημειωτέον ότι, ως αναφέρεται εν τη εκθέσει του 19ου Συντάγματος, όπερ ημύνετο του υψ. 731, ο επικεφαλής των αποσταλέντων υπό των Ιταλών εις τας Ελληνικάς γραμμάς την πρωίαν της 22ας Μαρτίου κηρύκων στρατιωτικός ιερεύς υπέστη ισχυρόν ψυχικόν κλονισμόν επί τη θέα της τρομεράς ανθρωποσφαγής. Ούτος καίτοι είχε διαδράμει με δεδεμένους οφθαλμούς το εγγύτερον προς τας Ελληνικάς γραμμάς έδαφος, ένθα η πυκνότης των πτωμάτων ήτο μεγαλυτέρα, εν τούτοις ευθύς ως ωδηγήθη εις τον Σ.Δ. του ΙΙΙ/19 Τάγματος και του αφηρέθη ο επίδεσμος των οφθαλμών, εκάλυψε το πρόσωπόν του δι αμφοτέρων των χειρών ψιθυρίζων «terribile» (τρομερόν), κατελήφθη υπό τρομώδους καταστάσεως και απητήθη αρκετή δόσις κονιάκ ίνα συνέλθη και ανακτήση την ηρεμίαν του.
Η εξαιρετική αύτη φθορά των ενεργησάντων τας εναντίον του υψ. 731 τμημάτων, δικαιολογεί την απόφασιν των Ιταλών, όπως ανεγείρουν επί του υψώματος τούτου, όπερ απεκάλεσαν «Ιεράν Ζώνην», το γενικόν μνημείον των πεσόντων εν Αλβανία μαχητών των».
19η και 20ή επίθεση
(24 Μαρτίου 1941)
«Την 00.20 της 24ης οι Ιταλοί εξετόξευσαν επίθεσιν κατά του υψ. 731, άνευ προπαρασκευής πυροβολικού, αλλά μόνον διά καταιγισμού πυρών πεζικού, ενώ ταυτοχρόνως εβομβάρδιζον σφοδρώς το Μπρέγκου Ραπίτ. Η επίθεσις αποκρουσθείσα την 01.20, επανελήφθη την 03.30 υπό τας αυτάς συνθήκας, αποκρουσθείσα την 04.50. Το υπόλοιπον της ημέρας διέρρευσε με δράσιν πυροβολικού εκατέρωθεν και πυρά αυτομάτων όπλων των Ιταλών εναντίον του υψ. 731. Κατά τας νυκτερινάς επιθέσεις τούτων συνελήφθη μικρός αριθμός αιχμαλώτων».
Ύψωμα 731: «Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος» (Φωτ. leochris)
Ε Π Ι Λ Ο Γ Ο Σ
«Στην τιτάνια προσπάθειά τους για την κατάληψη του στρατηγικού υψώματος 731 οι Ιταλοί στρατιώτες έγραψαν σελίδες άφθαστου ηρωισμού. Τελικά όμως ο στόχος τους δεν επετεύχθη. Ίσως γιατί ακόμη και οι ήρωες λυγίζουν, όταν αμφιβάλλουν για το αν οι αντίπαλοί τους είναι άνθρωποι. Και πώς να μη συνέβαινε αυτό, όταν, μετά από κάθε λυσσώδη βομβαρδισμό, που μετέτρεπε το 731 σε δαντική κόλαση, κάποια απόκοσμα πλάσματα με χακί στολές ξεπετάγονταν από τις φλόγες, έτοιμα να αποκρούσουν μια ακόμα επίθεση;»
(Κων/νος Καζάκος, Δρ Ιστορίας - Περιοδ. «ΙΣΤΟΡΙΑ του Έθνους» - Τεύχ. 08 - Οκτώβριος 2009)
Παρουσίαση:
Γιάννης Κατσικογιώργος
Συνταξιούχος Δάσκαλος
Έφεδρος Υπολοχαγός
Πεζικού – Στρατολογίας
Ιούλιος 2014